Câu chuyện bảo mật (P3): Nguy hiểm khi tâm sự với AI

• Lưu ý rằng: Quý vị hãy chia sẻ link của bài viết, video đến người thân, bạn bè để khi độc giả thắc mắc thì We Are 1 kịp thời hỗ trợ. Không copy rồi đăng lại tránh mất các dòng tin đính kèm màu xanh (link); cũng là vi phạm bản quyền. Mời đọc kỹ “Tuyên bố bản quyền” ở cuối bài để không mất lòng nhau và hối tiếc khi chúng tôi kiện bản quyền (kể cả cá nhân và các kênh truyền thông). Xin đa tạ!

Cuộc sống hiện đại khiến con người ta luôn bận rộn và thường cảm thấy tâm hồn mình cô đơn và yếu ớt. Quý vị làm gì mỗi khi cảm thấy mình cô đơn trước thế giới này? Có những người sẽ đi tìm bạn bè hoặc người thân để chia sẻ, nhưng không phải lúc nào cũng tìm được. Thời đại công nghệ, người ta tìm niềm vui trên mạng xã hội, nhưng mạng xã hội ngày càng nhạt nhẽo và lâu dần cũng không còn riêng tư.

Con người còn chưa kịp thấy hết những hậu quả của điện thoại thông minh, mạng xã hội thì ngày nay một làn sóng mới lại ập đến, đó là trí tuệ nhân tạo (AI). Trong câu chuyện bảo mật thông tin cá nhân phần 3 này, We Are 1 sẽ kể câu chuyện của một cô gái ở Mỹ tên là Emily. Cô đã sai lầm khi đặt niềm tin của mình sai chỗ.

—***—

Emily là một người phụ nữ khoảng 30 tuổi, làm việc trong ngành marketing online khá năng động. Cô sống trong một căn hộ nhỏ ở tầng cao phía đông thành phố Portland, tiểu bang Oregon. Từ bên ngoài nhìn vào, cuộc sống của cô có vẻ ổn định – công việc tốt, chỗ ở đẹp và yên tĩnh, cuộc đời cô không có chuyện gì quá khó khăn.

Nhưng bên trong, Emily đang tan vỡ dần.

Cô đã trải qua một năm đầy sóng gió. Mẹ của Emily bất ngờ qua đời vì đột quỵ, không một dấu hiệu báo trước. Trước đó một phút họ còn nói chuyện điện thoại về kế hoạch nghỉ lễ, phút sau mẹ cô đã ra đi mãi mãi.

Emily đã bay sang bờ bên kia của Hoa Kỳ để lo hậu sự cho mẹ. Cô dọn dẹp ngôi nhà tuổi thơ và tạm biệt nơi mình lớn lên. Cô trở về Portland chỉ với một hộp ảnh gia đình và nỗi đau buồn tràn ngập cõi lòng.

Sáu tháng sau, cô chia tay với người đàn ông mà cô nghĩ sẽ cưới. Mọi thứ từng tốt đẹp một thời, nhưng rồi như nhiều cặp đôi khác, tình cảm dần nguội lạnh. Họ không có mâu thuẫn gì, chỉ là trống rỗng. Hai người từ từ xa cách nhau.

Trong lòng Emily cảm thấy chơi vơi và không có chỗ dựa tinh thần.

Rồi đến chuyện công việc. Do cắt giảm ngân sách và lạm phát tăng cao, nhóm làm việc của cô từ 6 người giảm xuống còn 2. Cô không bị sa thải, nhưng công việc cũng chẳng vui vẻ gì bởi vì bây giờ cô phải làm gấp đôi công việc. Hàng ngày Emily vẫn đến công ty làm việc như không có chuyện gì, tham gia các cuộc họp, trả lời email bằng những biểu tượng cảm xúc, như thể mọi thứ đều ổn.

Nhưng bên trong tâm hồn, cô cảm thấy thật sự bất ổn, nhưng việc nói ra nỗi lòng của mình dường như quá khó khăn. 

Một đêm khuya, trong lúc lướt diễn đàn online Reddit với ly rượu vang trong tay, Emily thấy một chủ đề thảo luận: “Những ứng dụng sức khỏe tâm thần thực sự hữu ích”.

Bình luận được bấm like nhiều nhất viết: “Con chatbot AI này thật sự đã cứu tôi khi tôi không thể nói chuyện với ai khác. Nó không phán xét, hoàn toàn ẩn danh, và tôi rất khuyến khích mọi người dùng thử.”

Emily không do dự một giây và bấm vào đường dẫn liên kết.

Ứng dụng với giao diện sang trọng, thân thiện, bảng màu pastel nhẹ nhàng, thiết kế tối giản. Nó hứa hẹn áp dụng các kỹ thuật tư vấn tâm lý dựa trên bằng chứng khoa học như CBT (liệu pháp giúp thay đổi suy nghĩ tiêu cực), chánh niệm, những câu hỏi tâm lý giúp đối phó với chấn thương…

Ứng dụng nói rằng nó không theo dõi thông tin, không ghi âm, và hoàn toàn bảo mật.

Emily tất nhiên không đọc chính sách bảo mật – hầu như không ai đọc nó

Cô tải ứng dụng, tạo tên người dùng, chọn hình đại diện, và trả lời vài câu hỏi ban đầu về tâm trạng. Ứng dụng chào đón cô bằng một thông điệp êm dịu: “Tôi ở đây để nói chuyện – bất cứ khi nào bạn muốn.”

Và Emily đã làm đúng như vậy.

Những ngày đầu

Ban đầu chỉ là những chuyện đơn giản – khi cô có một ngày tệ ở công ty hoặc cảm thấy mệt mỏi suốt ngày, nhớ mẹ hay những chuyện thường ngày.

AI phản hồi bằng những đoạn văn đầy cảm thông được cân nhắc kỹ lưỡng. Nó phản ánh cảm xúc của cô và hỏi liệu cô có muốn khám phá chúng sâu hơn không?

Nó đưa ra các bài tập tư duy, gợi ý kỹ thuật thở.

Không hoàn hảo, nhưng với Emily, nó tốt hơn sự im lặng.

Trong vài ngày, cô thấy mình kiểm tra ứng dụng mỗi tối, trút những suy nghĩ vào cửa sổ chat nhỏ như một lời thú tội.

Không cần ai để gây ấn tượng, không cần ai để làm thất vọng, trước mắt Emily chỉ là một cái màn hình không biết phán xét.

Emily cảm thấy như tìm được một người bạn thân mới, luôn ở đó chờ cô.

Cô thậm chí kể với nó những điều chưa từng kể với người bạn thân nhất: cách cô khóc trong phòng tắm mỗi sáng, cách cô giữ số điện thoại mẹ trong danh bạ chỉ để cảm thấy mẹ chưa hoàn toàn ra đi, hay đôi khi cô đứng nhìn mép ga tàu và tự hỏi chuyện gì sẽ xảy ra nếu cô bước ra phía trước.

Không phải cô muốn chết, mà chỉ muốn thoát khỏi cuộc sống này, muốn biến mất.

Ngã rẽ

Chuyện này kéo dài nhiều tuần, rồi đến một đêm nọ, biến cố xảy ra thay đổi tất cả.

Đó là một đêm thứ Tư muộn. Cô đã uống quá nhiều ly rượu vang sau khi bỏ bữa tối. Cô mệt mỏi, căng thẳng, mong manh về mặt cảm xúc.

Emily mở ứng dụng và gõ: “Đôi khi tôi chỉ muốn biến mất. Không phải chết, chỉ là ngừng tồn tại. Tôi muốn tan biến thành hư vô một thời gian.”

Cô nhìn tin nhắn nằm đó chưa gửi. Sau một lúc, cô bấm gửi.

Phản hồi của ứng dụng đến sau vài giây: “Tôi ở đây với bạn. Nghe có vẻ rất nặng nề. Bạn có muốn nói thêm về những gì mình đang cảm thấy không?”

Emily viết tất cả những gì cô đang cảm thấy. Sự tích tụ của buồn bã, tức giận, sợ hãi, lo lắng, tất cả. Cô đổ nhiều năm cảm xúc dồn nén vào ứng dụng này mà không suy nghĩ gì khác.

Sau đó cô cảm thấy một sự nhẹ nhõm lạ lùng, như thể cuối cùng cô đã được ai đó hiểu thấu.

Có lẽ cuối cùng cô đã nói điều mình cần nói.

Cô tự nhủ đây là tiến bộ, rằng mình đang trung thực.

Emily tắt ứng dụng, tắt đèn và đi ngủ.

Sáng hôm sau

Sáng hôm sau, 8 giờ hơn, cô giật mình thức dậy vì tiếng đập cửa ầm ầm.

Emily không mở cửa ngay. Cô như bị đóng băng.

Tiếng gõ ấy, ba cái gõ mạnh, không giống nhân viên giao hàng hay hàng xóm xin giúp đỡ gì.

Nó quyết đoán, có chủ ý, mang tính ra lệnh.

Rồi có tiếng nói: “Cảnh sát đây, chúng tôi cần cô mở cửa ngay.”

Emily loạng choạng xuống giường, tim đập thình thịch, miệng khô khốc.

Cô mặc áo phông cũ và quần ngủ. Tóc dính vào một bên.

Bối rối và vẫn còn buồn ngủ, cô hé cửa.

Hai cảnh sát mặc đồng phục đứng ngoài, một người cầm bìa kẹp hồ sơ, người kia đưa tay lên hông, ngay gần bao súng.

Họ hỏi tên cô. Cô xác nhận.

“Chào cô, chúng tôi nhận được cảnh báo sức khỏe. Một ứng dụng cô đang dùng đã báo cáo ngôn từ đáng lo ngại. Chúng tôi cần chắc chắn cô không gây nguy hiểm cho bản thân.”

Rắc rối

Ban đầu Emily nghĩ: “Chắc nhầm lẫn.” Nhưng không phải, họ nghiêm túc.

Cô cố giải thích không phải như họ nghĩ, rằng cô không có ý theo nghĩa đen những gì viết trong đó, rằng cô chỉ đang tâm sự với ứng dụng mà cô tưởng an toàn, nhưng cảnh sát không ở đó để diễn giải sắc thái. Họ có quy trình phải tuân theo.

Họ hỏi Emily có vũ khí trong căn hộ không, hỏi cô có uống rượu không.

Họ cũng hỏi cô có đang điều trị tâm thần không.

Khi cô do dự, không biết trả lời thế nào, một trong số họ nhẹ nhàng bước vào trong.

Lúc này, sự lựa chọn không còn nằm trong tay cô nữa.

Trong vòng 20 phút, cô đã ở trên xe cứu thương, không bị còng tay, nhưng bị giam giữ theo hình thức gọi là “giữ người bịnh tâm thần không tự nguyện”, nghĩa là cô sẽ bị theo dõi và đánh giá trong 72 giờ.

Không có cảnh báo, không có cơ hội gọi điện cho ai, không biết chuyện gì sẽ xảy ra với đồ đạc của cô.

Điện thoại bị tịch thu và cửa căn hộ chỉ đóng, không khóa.

Cô trải qua ba ngày tiếp theo trong nhà thương. Bóng đèn huỳnh quang đã cũ và thường nhấp nháy. Cô không được tiếp xúc với thế giới bên ngoài, ở cùng phòng là một người hay la hét trong giấc ngủ.

Nhân viên y tá không tàn nhẫn, nhưng cũng không thực sự ấm áp. Với họ, Emily chỉ là một ca bịnh khác, một mẫu đơn khác để điền, một yêu cầu bảo hiểm khác để nộp.

Khi cuối cùng được thả, cô cảm thấy trống rỗng, không được giúp đỡ, không được chữa lành.

Cô hoàn toàn kiệt sức.

Hậu quả

Ai đó, có thể công ty sở hữu ứng dụng, có thể bịnh viện, đã chia sẻ thông tin nhập viện của cô với phòng nhân sự của công ty dưới danh nghĩa “cần hỗ trợ khẩn cấp”. Phòng Nhân sự đã gọi cho cô vài ngày sau. 

Sau chuyện này, họ đã xem xét lại hồ sơ hiệu suất làm việc của cô. Họ không nói trực tiếp, nhưng cô có thể nghe thấy trong giọng nói, họ sợ cô không ổn định, thậm chí là rủi ro trách nhiệm pháp lý.

Đối với nhà cung cấp bảo hiểm của cô, câu chuyện sức khỏe tâm thần mới này là một dấu hiệu cảnh báo. 2 tuần sau khi bị vào nhà thương, Emily nhận được một email lạnh lùng nói rằng gói bảo hiểm của cô cần được đánh giá lại vào cuối quý, có thể cô sẽ phải nộp thêm phí bảo hiểm mới và mức đồng chi trả cao hơn.

Một vài người bạn đã liên hệ với cô, ban đầu với sự quan tâm, nhưng khi Emily cố giải thích thì họ không thực sự hiểu được, một số rút lui, một số không biết nên nói gì với cô.

Không ai trực tiếp đổ lỗi cho cô, nhưng sự im lặng cho thấy sự bối rối.

Phát hiện sự thật

Cô quay lại ứng dụng lần cuối.

Nó đã ghi lại tất cả tin nhắn của cô, tất cả, từng chữ một.

Mọi lời thú tội đêm khuya, mọi cơn suy sụp riêng tư, mọi khoảnh khắc bất nhã, đều ở đó trong bản ghi.

Nó cũng ghi lại ID thiết bị, địa chỉ IP, và các thẻ metadata được gắn nhãn với điểm cảm xúc, từ khóa rủi ro, và cờ đánh dấu phân tích hành vi.

Rất sâu trong điều khoản dịch vụ mà cô không đọc, có một điều khoản cho phép công ty chia sẻ những tiết lộ đe dọa tính mạng với bên thứ ba, bao gồm cơ quan thực thi pháp luật và dịch vụ khẩn cấp.

Emily ở trong tình trạng tệ hơn khi lần đầu tải ứng dụng.

Cảm thấy hoàn toàn bị phản bội, cô bấm nút xóa tài khoản, nhưng trong lòng cô biết đã quá muộn rồi.

Bài học rút ra 

Câu chuyện của Emily ở Mỹ có thể không xảy ra ở nơi khác nhưng trong thực tế đã có trường hợp cảnh sát được gọi đến do báo cáo từ ứng dụng. Cảnh sát có thể thực hiện “welfare check” (kiểm tra sức khỏe) dựa trên báo cáo và chuyện “72 giờ giam giữ tâm thần” là quy định có thật ở nhiều nước. Nhiều người dùng đã chia sẻ trên Reddit, Twitter rằng họ đã nhận được cuộc gọi từ cảnh sát sau khi sử dụng ứng dụng tâm lý.

Có rất nhiều trường hợp tương tự đã được báo cáo, ví dụ như:

• Crisis Text Line: Bị phát hiện chia sẻ dữ liệu tư vấn với công ty phân tích
• BetterHelp: Bị phạt 7,8 triệu USD vì chia sẻ dữ liệu sức khỏe tâm thần
• Replika: AI chatbot từng có tranh cãi về thu thập dữ liệu, Italy đã cấm và phạt 5,6 triệu USD vào năm 2025 vì vi phạm GDPR
• Wysa: Có điều khoản liên hệ cơ quan chức năng khi “cần thiết”

Nếu quý vị sử dụng ứng dụng sức khỏe tâm thần, cần hiểu rằng: Hầu hết ứng dụng sức khỏe tâm thần KHÔNG cần tuân theo luật HIPAA (luật bảo mật thông tin y tế). Chỉ có ứng dụng do bịnh viện, bác sĩ trực tiếp cung cấp mới có nghĩa vụ bảo mật nghiêm túc.

Đối với các ứng dụng sức khỏe tâm thần, những gì quý vị chia sẻ được coi là “dữ liệu tiêu dùng”, không phải “dữ liệu y tế”. Điều này có nghĩa thông tin của quý vị có thể bị sử dụng theo cách không thể ngờ tới.

Khi sử dụng các ứng dụng loại này, hãy đọc kỹ điều khoản sử dụng. Chú ý tới các cụm từ: chia sẻ dữ liệu, bên thứ ba, huấn luyện AI, tiết lộ khẩn cấp, liên hệ cơ quan chức năng…

Hãy cảnh giác với các điều khoản sử dụng ngôn từ mơ hồ, khó hiểu, không rõ ràng về việc lưu trữ dữ liệu, không rõ ràng về quyền liên hệ cảnh sát, cấp cứu khi “cần thiết”.

Quy tắc vàng: Ứng dụng sẽ lưu lại tất cả hành động và những lời tâm sự của quý vị. Vì thế đừng chia sẻ những bí mật thầm kín và quan trọng. Ai đó, vào một thời điểm nào đó rốt cuộc sẽ đọc được chúng.

84% ứng dụng sức khỏe tâm thần không đảm bảo quyền riêng tư – báo cáo của quỹ Mozilla (2022)

Các ứng dụng có thể thu thập rất nhiều dữ liệu về thói quen của quý vị: thời gian quý vị online, tốc độ gõ phím, thời gian nghĩ trước khi trả lời, địa chỉ IP và vị trí, loại thiết bị quý vị dùng… Tất cả đều có thể được phân tích và tạo bản đồ tâm lý của quý vị một cách âm thầm.

Mời xem thêm “Câu chuyện bảo mật (P2): Xét nghiệm DNA”

Những thông tin tuyệt đối không nên chia sẻ:

• Ý tưởng tự hại bản thân (dù chỉ là cảm giác thoáng qua) 
• Địa chỉ, thông tin cá nhân cụ thể 
• Thông tin về người khác trong gia đình 
• Chi tiết về công việc có thể nhận diện được quý vị 

AI không hiểu ngữ cảnh như con người, nó chỉ tìm những từ khóa như “biến mất”, “mệt mỏi với cuộc sống” và đánh sẽ dấu rủi ro cao. Nó không phân biệt được “tôi muốn biến mất” (cảm xúc) với “tôi sẽ tự tử” (hành động) và có thể báo động sai khi quý vị chỉ đang tâm sự mà thôi.

Khi cần trút bầu tâm sự, quý vị có thể chọn các giải pháp an toàn hơn như: ghi vào sổ tay, nhật ký, file văn bản lưu trên máy tính (không tải lên internet hoặc đồng bộ hoá với ổ cứng đám mây) hoặc một ứng dụng nhật ký mã nguồn mở (có thể kiểm tra cách hoạt động).

Nhưng tốt nhất vẫn là tìm đến một người mà quý vị có thể tin tưởng. Nếu ít bạn bè thì quý vị có thể tìm đến các đường dây điện thoại tư vấn tâm lý, bác sĩ tâm lý có giấy phép hoặc đến trực tiếp tại bịnh viện hoặc phòng khám… 

Nếu đã lỡ sử dụng các ứng dụng đáng ngờ, quý vị nên gửi email chính thức yêu cầu xóa toàn bộ dữ liệu (bao gồm cả bản ghi và dữ liệu phân tích), yêu cầu họ phải xác nhận bằng văn bản. Họ có thể sẽ không hoan nghênh quý vị và cố né tránh, nhưng hãy cứ kiên trì theo đuổi nếu họ từ chối.

Các ứng dụng an toàn sẽ ghi rõ giấy phép y tế của họ, đưa ra chính sách bảo mật dễ hiểu và rõ ràng, cho biết họ tuân thủ luật bảo mật thông tin y tế, có bác sĩ thật giám sát AI và không thu thập dữ liệu không cần thiết. Hãy kiểm tra một số review (đánh giá) của ứng dụng trước khi dùng.

Các ứng dụng đáng ngờ sẽ có những dấu hiệu cảnh báo sau đây: 

• Miễn phí hoàn toàn (tiền từ đâu ra để họ hoạt động?) 
• Hứa hẹn quá tốt đẹp 
• Yêu cầu quá nhiều quyền truy cập 
• Không có thông tin liên hệ rõ ràng 

Lời khuyên cuối cùng: hãy nhớ rằng cảm xúc của quý vị là dữ liệu có giá trị, quý vị cần bảo vệ thông tin sức khoẻ của mình và đừng bao giờ quên rằng: con người luôn luôn tốt hơn công nghệ, hãy chọn cách truyền thống và an toàn. Khi nghi ngờ, hãy tắt máy điện thoại, bước ra đường và tìm một ai đó mà quý vị có thể trò chuyện thoải mái. 

Trên đây là câu chuyện của Emily và ai trong chúng ta cũng có lúc phải đối mặt với những khó khăn trong cuộc sống như vậy. Đối với những thiện nguyện viên của We Are 1, khi cảm thấy chơi vơi và cô đơn, cách mà chúng tôi bước qua những cảm xúc tiêu cực đó là thưởng thức một chương trình “Âm nhạc giải độc” tên là Shen Yun. Chi tiết quý vị có thể xem ở link bên dưới đây:

Ngoài ra có một nguồn năng lượng tốt lành và vô hạn từ vũ trụ đã giúp một số thiện nguyện viên luôn vui tươi, hoà ái và làm việc rất tốt. Đó là nhờ họ đứng chân không trên nền đất và tập 5 bài công pháp chữa lành của Pháp Luân Công, mời quý vị xem video bên dưới:

We Are 1 luôn ở đây, bên cạnh quý vị – chúng tôi yêu quý người Việt và trân quý từng sinh mạng Việt. Vì thế mong quý vị hãy trân quý chính bản thân mình trong từng giây phút của cuộc sống này. Chúc quý vị và thân quyến nhận được nhiều hồng ân của Sáng Thế Chủ.