• Lưu ý rằng: Quý vị hãy chia sẻ link của bài viết, video đến người thân, bạn bè để khi độc giả thắc mắc thì We Are 1 kịp thời hỗ trợ. Không copy rồi đăng lại tránh mất các dòng tin đính kèm màu xanh (link); cũng là vi phạm bản quyền. Mời đọc kỹ “Tuyên bố bản quyền” ở cuối bài để không mất lòng nhau và hối tiếc khi chúng tôi kiện bản quyền (kể cả cá nhân và các kênh truyền thông). Xin đa tạ!
Quý vị có thấy ngày nay rất nhiều người có thói quen trước khi ăn gì đó đều chụp một vài tấm ảnh và đăng tải lên Facebook? Những khoảnh khắc nào đó người ta hãnh diện và muốn khoe đều được đưa lên Facebook. Tâm lý khoe khoang của con người ngày đã khiến cho nhiều người rơi vào cái bẫy nguy hiểm của các ông lớn công nghệ. Hôm nay We Are 1 sẽ gởi đến quý vị câu chuyện của một người mẹ trẻ thường đăng hình ảnh con nhỏ lên mạng và những nguy hiểm đã ập đến với cô như thế nào. Mời quý vị đọc đến cuối bài viết và đừng bỏ dở nửa chừng.
Sophia là một bà mẹ trẻ yêu thích việc chăm sóc con gái Mia – một thiên thần nhỏ đáng yêu. Cô thường quay video ghi lại những khoảnh khắc ngọt ngào của con: nụ cười tỏa nắng, tiếng cười khúc khích đặc trưng của trẻ nhỏ, hay cảnh bé Mia dùng bàn tay nhỏ xíu vỗ bột bánh pancake trên bàn như đang chơi đất sét.
Khởi đầu ngây thơ
Sophia có hàng trăm video như thế trong điện thoại, xen lẫn với những ảnh chụp màn hình và công thức nấu ăn mà cô biết mình sẽ không bao giờ thực hiện. Để sắp xếp lại và lưu giữ những kỷ niệm này, cô quyết định tạo một kênh YouTube có tên “Nhật ký Mia”.
Ban đầu, Sophia không có ý định nổi tiếng. Cô chỉ muốn có một cuốn “album kỷ niệm trên mạng” để chia sẻ với gia đình. Kênh lúc đầu ở chế độ riêng tư, sau đó chuyển sang “không công khai” (unlisted – nghĩa là chỉ người có link mới xem được), cuối cùng Sophia quyết định để công khai vì nghĩ rằng “có gì xấu đâu?”
Sophia tự nhủ mình sẽ không “chia sẻ quá mức”. Không có video tắm, thay tã hay bất cứ điều gì người ta có thể cho là kỳ lạ. Chỉ toàn những khoảnh khắc dễ thương, trong sáng và lành mạnh.
Cơn bão bất ngờ
Một buổi sáng, khi Mia đã 2 tuổi, Sophia quay được một video vô cùng đáng yêu: con bé ngồi ở ghế sau xe hơi, hát theo một bài hát của ca sĩ Lizzo với vẻ hăng say như thể cả cuộc đời phụ thuộc vào đó.
Video này bỗng trở lên nổi tiếng, “viral” (lan truyền chóng mặt trên mạng). Chỉ trong vài ngày, video đã có hàng trăm nghìn lượt xem, được chia sẻ khắp Facebook, Instagram và TikTok. Cô bé Mia trở thành hiện tượng Internet, được bàn tán trong mọi nhóm chat của các bà mẹ.
Hầu hết bình luận đều tích cực: “Bé đáng yêu quá!”, “Tiếng cười này quá tuyệt!”, “Ngôi sao tương lai!”. Nhưng cũng có những bình luận khiến Sophia rùng mình: “Gương mặt hoàn hảo quá”, “Đôi mắt này…”, “Có video tắm không?”
Sophia ngay lập tức xóa những bình luận này và chặn các tài khoản đó. Cô tự an ủi: “Loại người biến thái này có khắp nơi thôi, internet mà.”
Thành công và cạm bẫy
Thay vì ngừng đăng video, Sophia lại càng nghiêm túc hơn với kênh. Cô bắt đầu làm vlog (video blog – những video ghi lại cuộc sống hàng ngày), quay những video “một ngày của chúng tôi”, đi mua sắm ở siêu thị, thói quen buổi sáng… Giọng nói ngọt ngào của Mia kể về những việc bé đang làm khiến cô bé trở thành cái tên quen thuộc.
Các thương hiệu bắt đầu chú ý. Đầu tiên là tã lót, rồi vitamin cho trẻ em. Đến năm 2022, Sophia nhận được thu nhập hàng tháng: 600 đô từ quảng cáo này, 1.200 đô từ quảng cáo kia. Đủ để cô cảm thấy được công nhận và có động lực tiếp tục. Sophia bắt đầu tự gọi mình là “nhà sáng tạo nội dung”.
Cô đặt ra những quy tắc an toàn: không dùng họ thật, không gắn thẻ vị trí, không có logo trường học. Sophia nghĩ mình đang làm cẩn thận và thông minh.
Sự thật đáng sợ
Điều Sophia không biết là trong khi cô đang lưu giữ kỷ niệm cho gia đình, thì có những người khác cũng đang “thu thập” chúng. Họ “cào” (scrape – tự động tải xuống) toàn bộ video của cô, phân tích từng chuyển động khuôn mặt, tách các đoạn âm thanh, gắn thẻ biểu cảm của Mia từng khung hình một.
Khác với những gì Sophia nghĩ, những video này không được dùng để làm quảng cáo hay chuyển thành video ngắn trên YouTube. Chúng đang được sử dụng để huấn luyện các mô hình AI (trí tuệ nhân tạo) – những hệ thống máy tính được dạy để bắt chước hành vi con người.
Sophia chưa từng nghe thuật ngữ “dữ liệu huấn luyện” (training data). Cô không bao giờ nghĩ rằng khuôn mặt con gái mình sẽ bị sử dụng bởi những người không quan tâm đến Mia.
Tin nhắn định mệnh
Một buổi trưa, khi Sophia đang dọn dẹp sau bữa ăn, cô nhận được một thông báo qua tin nhắn: “Tôi nghĩ rằng chị nên xem cái này.”
Đó là từ một tài khoản lạ, chỉ toàn chữ và số, không có ảnh đại diện. Tin nhắn chỉ có một link kèm dòng chữ “Tôi nghĩ rằng chị nên xem cái này.”
Sophia do dự một chút, rồi tò mò nhấn vào. Một thẻ mới mở ra trên trình duyệt. Thoạt nhìn, nó trông như một trang YouTube – giao diện tối, có rất nhiều video xếp theo từng hàng nhưng có gì đó không ổn. Không có thương hiệu quen thuộc, không có quảng cáo hay bình luận.
Rồi cô thấy Mia.
Cơn ác mộng bắt đầu
Đó là video với ảnh đại diện là khuôn mặt con gái cô, đang cười. Khi video bắt đầu phát, trực giác của Sophia báo hiệu có gì đó bất thường. Chuyển động không tự nhiên. Da trông quá mịn màng. Giọng nói hơi lệch, như thể đang cố gắng quá sức để đóng giả.
Sophia tiếp tục lướt xuống vì còn nhiều video khác.
Cô thấy những đoạn clip mà cô chưa bao giờ quay, những cảnh chưa từng xảy ra. Mia nhảy múa trong bộ đồng phục trường học mà cô bé không hề có, nói những câu mà cô bé chưa bao giờ nói.
Đó không phải Mia, nhưng lại chính là Mia.
Khuôn mặt, cử chỉ, thậm chí cả giọng nói của con gái cô đã bị “deepfake” (công nghệ tạo video giả bằng AI) thành những đoạn video hoàn toàn mới.
Một số video tương đối vô hại, kỳ lạ nhưng không có hại. Nhưng có những video khác khiến Sophia kinh hoàng đến tận xương tủy.
Sụp đổ
Sophia đập mạnh laptop lại. Tay cô run rẩy. Trong vài phút, cô chỉ ngồi đó, thở hổn hển như vừa chạy một dặm. Tim cô đập thình thịch và cô gần như ngất xỉu.
Rồi những suy nghĩ đáng sợ bắt đầu len lỏi: Ai đã tạo ra cái này? Làm sao họ có được những đoạn phim? Tôi có thể xóa nó không?
Sophia lập tức báo cáo link và chặn người dùng. Sau đó cô cố gắng tìm lại trang web, gõ địa chỉ vào trình duyệt, nhưng không có gì. Link đã “chết”, như thể nó chưa bao giờ tồn tại.
Tìm kiếm giải pháp
Sophia liên hệ với bộ phận hỗ trợ YouTube. Họ nói rằng những video cô đã đăng không vi phạm bất kỳ chính sách nào.
Cô liên hệ với luật sư. Ông chỉ hỏi một câu: “Chị có ký giấy phép sử dụng hình ảnh không?”
Sophia nghĩ là không. Cô chưa bao giờ nghĩ đến chuyện đó. Đó là con của cô và kênh của cô mà.
Nhưng luật sư giải thích rằng điều đó không quan trọng. Một khi nội dung được công khai, các nền tảng video thường không thể ngăn bên thứ ba “cào” nó. Đặc biệt nếu những tổ chức đó không vi phạm pháp luật gì – họ chỉ đơn giản sao chép những gì đã có sẵn trên mạng.
“Đây là miền Tây hoang dã,” ông nói. “Chưa có quy tắc nào cho việc này cả.”
Quá muộn
Sophia bắt đầu gỡ bỏ video, từng cái một. Nhưng lúc đó, dữ liệu đã bị lấy đi rồi. Danh tính số của con gái cô đã bị phân mảnh, đóng gói lại, tái sử dụng. Không phải để có người theo dõi, không phải để giải trí, mà để huấn luyện trí tuệ nhân tạo.
Cả kênh bị gỡ bỏ trong một đêm. Sophia xóa từng video, rồi danh sách phát, rồi cả tài khoản. Cảm giác như cô đang điên cuồng giật những bức ảnh ra khỏi album kỷ niệm và đốt chúng.
Nhưng hậu quả không chỉ dừng ở đó…
Sophia bắt đầu nhận được tin nhắn từ bạn bè và người thân. Những bức tranh do AI tạo ra xuất hiện trong các diễn đàn nuôi dạy con trông y hệt Mia. Một tài khoản Instagram giả mạo sử dụng ảnh của Mia làm ảnh đại diện.
Còn có một ứng dụng trợ lý với giọng nói kỳ lạ, từ một công ty khởi nghiệp ở Đông Âu, có giọng nói trẻ em tổng hợp giống với Mia một cách đáng sợ.
Mỗi lần Sophia cố gắng theo dõi và yêu cầu gỡ bỏ nội dung, cô đều gặp phải bức tường chắn. Đây không phải là hack dữ liệu mật. Không phải là rò rỉ dữ liệu. Về mặt kỹ thuật, không ai đánh cắp gì cả. Trên giấy tờ, mọi thứ đều được thực hiện hợp pháp vì cô đã “tặng” nó đi ngay khi click “đăng video” trên Youtube.
Sophia mất nhiều tháng mới hiểu rõ thực tế: những video đã bị “cào”, có thể hàng loạt, bởi một hoặc nhiều công ty AI sử dụng dữ liệu công khai để huấn luyện các mô hình hình ảnh và âm thanh. Khuôn mặt của Mia đã được “gộp” vào thư viện machine learning (máy học). Biểu cảm, giọng nói, tiếng cười của bé đã biến thành không gì khác ngoài những con số 0 và 1.
Kết thúc buồn
Sophia đã xóa mọi thứ: các bản lưu trữ cũ, album chia sẻ, mọi bức ảnh online không thực sự cần thiết. Cô không còn phụ thuộc vào các nền tảng để bảo vệ gì cả, cũng không còn tin tưởng vào các cài đặt riêng tư do các công ty quảng cáo viết ra.
Cô không thể sửa chữa những gì đã xảy ra, nhưng cổ có thể đảm bảo nó không tái diễn.
Câu chuyện của Sophia là lời cảnh báo cho hàng triệu bậc phụ huynh đang đăng ảnh con em mình lên mạng mỗi ngày. Đa số thường không hiểu hoặc không nghĩ đến những hậu quả đáng sợ có thể xảy ra.
Lời khuyên khi chia sẻ ảnh con trên mạng xã hội
Dựa trên câu chuyện của Sophia và những kinh nghiệm từ các chuyên gia bảo mật, đây là những lời khuyên quan trọng mà các bậc cha mẹ nên áp dụng:
Quy tắc cơ bản:
1. Kiểm tra cài đặt riêng tư ngay hôm nay
Facebook: Chuyển tất cả bài đăng về “Chỉ bạn bè” thay vì “Công khai”
Instagram: Chuyển tài khoản về chế độ “Riêng tư”
TikTok: Tắt tính năng “Cho phép tải xuống” và tắt “Duet/Stitch”
YouTube: Đặt video ở chế độ “Riêng tư” hoặc “Không công khai” thay vì “Công khai”
2. Quy tắc “3 KHÔNG”
KHÔNG đăng ảnh có thông tin nhận dạng: biển số xe, tên trường, địa chỉ nhà
KHÔNG gắn thẻ vị trí khi đăng ảnh con
KHÔNG sử dụng tên thật của con trong mô tả ảnh (caption) hoặc hashtag công khai
Các biện pháp nâng cao:
3. Áp dụng quy tắc “1 năm”
Chỉ giữ ảnh con công khai trong tối đa 1 năm
Định kỳ xóa những bài đăng cũ (tải ảnh về máy rồi mới xóa khỏi mạng xã hội)
4. Cẩn thận với video hơn.
Video nguy hiểm hơn ảnh vì chứa: giọng nói của con (có thể bị deepfake – sử dụng AI để tạo video giả), cử chỉ, biểu cảm chi tiết và thông tin về môi trường sống
Tình huống khẩn cấp:
5. Khi phát hiện ảnh con bị sử dụng trái phép
Chụp ảnh màn hình làm bằng chứng
Báo cáo cho nền tảng đó ngay lập tức
Liên hệ luật sư nếu có dấu hiệu xấu
Thông báo cho trường học và gia đình để cảnh giác
6. Nếu nghi ngờ con bị theo dõi
Ngừng đăng ảnh ngay lập tức
Thay đổi mật khẩu tất cả tài khoản
Kiểm tra ai đã theo dõi/kết bạn gần đây
Cân nhắc tạo tài khoản mới với tên khác
Giải pháp thay thế an toàn
7. Chia sẻ thông minh
Thay vì đăng ảnh con, hãy:
Đăng ảnh vật dụng của con (đồ chơi, tranh vẽ) thay vì mặt con
Chụp từ phía sau hoặc che mặt con bằng biểu tượng cảm xúc
Chia sẻ thành tích học tập thay vì ảnh chân dung
8. Dạy con về an toàn mạng
Khi con đủ lớn, hãy giải thích tại sao không nên chia sẻ ảnh bừa bãi
Dạy con nói “không” khi người lạ xin chụp ảnh
Tạo “mật khẩu gia đình” để con nhận biết người thân thật
Công cụ hỗ trợ
Các ứng dụng và website hữu ích:
Have I Been Pwned: Kiểm tra email có bị rò rỉ không
PimeEyes: Tìm kiếm ảnh của con trên internet
DeleteMe: Dịch vụ xóa thông tin cá nhân khỏi các trang web
Signal: Ứng dụng nhắn tin an toàn, tự động xóa metadata ảnh khi chia sẻ
Lời khuyên vàng:
“Quý vị hãy tự hỏi: Tôi có muốn ảnh này xuất hiện trong một bài báo về con mình 20 năm sau không?”
Nếu câu trả lời là “không chắc”, thì đừng đăng.
We Are 1 hy vọng rằng quý vị sẽ dừng lại để suy nghĩ sau khi đọc bài viết này và quý vị sẽ cẩn trọng hơn khi giao tiếp trên mạng xã hội ngày nay. Hãy nhớ rằng quý vị là người cho phép hay không cho phép bản thân mình trở thành nạn nhân của thời đại công nghệ. We Are 1 chúng tôi chỉ có thể đưa đến tin tức nhưng người ra quyết định là quý vị. Chúng tôi luôn đồng hành cùng cộng đồng người Việt bằng những tin tức chân thật. Đa tạ quý vị đã đọc đến cuối bài viết này. Chúc quý vị nhận được nhiều hồng ân của Sáng Thế Chủ!
💁 TUYÊN BỐ BẢN QUYỀN:
Quan điểm đưa ra trong video, bài viết của We Are 1 không có ý định xúc phạm bất kỳ tôn giáo, nhóm thiểu số, tổ chức, công ty, cá nhân hay bất kỳ ai.
Các tin khác
Hệ thống y tế đã làm con người bị bịnh?
Thế lực ngầm: Lừa dối nhân loại qua từng bữa ăn
